İqlim Nədir? İqlim haqqında hərşey

Tarix: 12/3/2024

İqlim, bir bölgədə uzun müddət ərzində müşahidə olunan hava şəraitinin ümumi vəziyyətidir. Bu anlayış, temperatur, rütubət, yağış miqdarı, rüzgar sürəti və digər atmosfer şəraiti kimi müxtəlif faktorları əhatə edir. İqlim, təkcə gündəlik hava dəyişikliklərini deyil, həm də müəyyən bir bölgənin təbii şəraitinin uzun müddət ərzində necə dəyişdiyini göstərir. Dünyada müxtəlif iqlimlər mövcuddur və hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Bu yazıda, iqlimin nə olduğunu, onun müxtəlif növlərini, Azərbaycanda müşahidə olunan iqlim şəraitini və iqlim dəyişikliklərinin həyatımıza təsirlərini araşdıracağıq.

İqlim və hava şəraiti anlayışları çox zaman qarışdırılır. Hava şəraiti, müəyyən bir anın atmosfer şəraitini göstərir. Məsələn, bir günün havası, sabahın yağıntılı olub-olmaması, temperaturun yüksək və ya aşağı olması kimi faktorlardır. Hava şəraiti, adətən, gün ərzində dəyişə bilər və qısa müddətli dəyişiklikləri təsvir edir.

İqlim isə, bir bölgədə uzun müddət ərzində müşahidə olunan hava şəraitinin ümumi vəziyyətini təmsil edir. İqlim, müəyyən bir bölgənin hər hansı bir vaxt dilimində, məsələn, illər və ya onilliklər ərzində, sabit və təkrarlanan xüsusiyyətlərini göstərir. Məsələn, "tropik iqlim" və ya "soyuq iqlim" kimi təsvirlər, həmin bölgənin iqlim şəraitini göstərir. İqlim bir bölgənin ekosistemi, kənd təsərrüfatı, insan fəaliyyəti və sağlamlıq məsələləri kimi bir çox sahələrə təsir edir.

İqlim, müxtəlif sahələrdə dərin təsir göstərir. Bu sahələrdən bəziləri aşağıda qeyd edilənlərdir:

1. Təbii Müxtəliflik

İqlim, bir bölgənin flora və faunasını müəyyən edir. Tropik bölgələrdə yüksək temperatur və rütubət, meşələrin və müxtəlif növ bitkilərin böyüməsi üçün əlverişlidir. Məsələn, Amazon Meşəsi tropik iqlimə malikdir və burada çoxsaylı bitki və heyvan növləri yaşayır. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində isə müxtəlif iqlim şəraiti mövcuddur ki, bu da müxtəlif təbiət növlərinin yaranmasına imkan verir. Dağlıq bölgələrdə fıstıq meşələri, subtropik zonalarda isə çay və nar bitkiləri mövcuddur.

2. Kənd Təsərrüfatı

İqlim, kənd təsərrüfatına böyük təsir göstərir. Temperatur, yağış miqdarı və torpağın məhsuldarlığı, əkinçiliyi və heyvandarlığı birbaşa təsir edən amillərdir. Məsələn, Azərbaycanın subtropik bölgələrində üzüm, nar, çay kimi məhsullar yetişir. Bu məhsulların yetişməsi üçün uyğun istilik və rütubət şərtləri tələb olunur. Azərbaycanın dağlıq bölgələrində isə daha soyuq və quru iqlim şəraiti hökm sürür, bu da bəzi kənd təsərrüfatı məhsullarının yetişməsini çətinləşdirir.

3. İnsan Sağlamlığı

İqlim şəraiti insanların sağlamlığına birbaşa təsir edir. İsti və rütubətli hava, bəzi infeksiyaların yayılmasına səbəb ola bilər. Məsələn, tropik bölgələrdə malaria və zika virusu kimi xəstəliklər daha çox yayılır. Azərbaycanın iqlimi də insanların sağlamlığına təsir edir. Qışda soyuq hava şəraiti, xüsusilə yaşlılar və uşaqlar üçün müxtəlif sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Həmçinin, çox isti yay günlərində, istilik vursunu və ya dəhidrasiya kimi hallarla qarşılaşmaq mümkündür.

4. İqtisadiyyat

İqlim, iqtisadi fəaliyyətlərə də böyük təsir göstərir. Çeşidli iqlim şəraitində müəyyən iqtisadi fəaliyyətlər daha əlverişli ola bilər. Məsələn, kənd təsərrüfatı və balıqçılıq kimi sahələr iqlim şəraitinə çox bağlıdır. Azərbaycanın iqtisadiyyatı əsasən neft, qaz və kənd təsərrüfatına əsaslanır. Neft və qaz yataqları əsasən Xəzər dənizinin sahilində yerləşir, burada iqlim şəraiti hasilat və nəqliyyat proseslərini təsir edir. Kənd təsərrüfatında isə ölkənin subtropik və mülayim iqlim şəraitindən faydalanılır.

Azərbaycanda iqlim müxtəlifdir və bir neçə iqlim zonasını əhatə edir. Bu fərqli iqlim zonaları ölkənin coğrafi mövqeyi və təbii xüsusiyyətlərindən asılı olaraq formalaşıb.

1. Xəzər Dənizi Sahili İqlimi

Xəzər dənizinin sahil bölgələrində subtropik iqlim hökm sürür. Burada il boyu isti yaylar və mülayim qışlar müşahidə olunur. Bu bölgədə çay, nar, üzüm və digər subtropik məhsullar yetişir. Azərbaycanın bu bölgəsi ölkənin kənd təsərrüfatı üçün çox vacibdir.

2. Dağlıq Bölgələrdəki İqlim

Azərbaycanın dağlıq bölgələrində soyuq və sərt iqlim şəraiti mövcuddur. Qışda qar yağışı və don, yayda isə sərin hava şəraiti hakimdir. Bu bölgələrdə kənd təsərrüfatı məhduddur, amma dağlıq ərazilərdə çobanlıq və heyvandarlıq daha geniş yayılıb. Dağlıq iqlim şəraiti, xüsusilə turizm və dağçılıq fəaliyyətləri üçün əlverişlidir.

3. Mərkəzi Azərbaycan İqlimi

Azərbaycanın mərkəzi bölgələri, xüsusilə Aran düzənlikləri, quru və yarımsəhra iqlimi ilə xarakterizə olunur. Burada qışlar sərt, yaylar isə çox isti olur. Bu şəraitdə buğda, pambıq və digər quraq iqlim bitkiləri yetişir. Bu bölgə həm də ölkənin ən vacib kənd təsərrüfatı ərazilərindən biridir.

İqlim dəyişiklikləri, dünya miqyasında artan bir problemdir. Qlobal istiləşmə, atmosferdəki qazların artması, buzlaqların əriməsi və dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi kimi hadisələr, planetin iqlim şəraitini dəyişdirir. Bu dəyişikliklər kənd təsərrüfatı, su ehtiyatları, ətraf mühit və insan sağlamlığına ciddi təsir göstərə bilər.

Azərbaycanda da iqlim dəyişikliklərinin təsirləri hiss olunmaqdadır. Qlobal istiləşmə, Xəzər dənizinin səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər ki, bu da sahil bölgələrində yaşayan insanlara və əkin sahələrinə ciddi təsir edəcək. Eyni zamanda, quraqlıq və su ehtiyatlarının azalması, kənd təsərrüfatını və ümumilikdə iqtisadiyyatı çətinləşdirə bilər.

İqlim, yalnız bir bölgənin hava şəraitinin uzun müddət ərzində necə olduğunu izah etmir, həm də bu şəraitin yerli həyat və ekosistemlər üzərindəki təsirini göstərir. Azərbaycanın iqlimi müxtəlif şəraitlərə malikdir və bu müxtəliflik ölkənin təbii sərvətləri, kənd təsərrüfatı və insan fəaliyyətləri ilə sıx əlaqəlidir. İqlim dəyişiklikləri ilə mübarizə aparmaq və bu mövzuda məlumatlı olmaq, həm müasir cəmiyyət, həm də gələcək nəsillər üçün olduqca vacibdir. Bizim hər birimiz, iqlimə olan təsirlərimizi anlamaq və ona uyğun həyat tərzi seçmək mövzusunda məsuliyyət daşıyırıq.