2024-cü ildə Azərbaycanda İqlim Vəziyyəti

Tarix: 11/29/2024

2024-cü il Azərbaycanda iqlim sahəsində əhəmiyyətli hadisələrlə yadda qaldı. Ətraf mühit problemlərinin həllinə olan ehtiyac bu il daha da vacib oldu, çünki ölkə həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin mərkəzində idi. Xüsusilə, 11-22 noyabr tarixlərində Bakıda keçirilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi üzrə 29-cu Konfransı (COP29) Azərbaycanın bu mövzuda lider rolunu göstərməsi üçün fürsət oldu.

Azərbaycanın orta temperaturu XX əsrin əvvəllərindən bu yana təxminən 1.3°C yüksəlib və bu, ciddi ekoloji problemlərə səbəb olub. Xüsusilə, iqlim dəyişikliyi Xəzər dənizində su səviyyəsinin azalmasına gətirib çıxarıb. Bu, yalnız ekoloji sistemlərə deyil, həm də dəniz ətrafında yaşayan insanların həyatına mənfi təsir edib. Balıqçılıq və su ilə əlaqəli digər fəaliyyətlərdə çətinliklər artıb. Bununla yanaşı, meşəlik ərazilərin azalması və torpaq eroziyası da ölkədə ekoloji tarazlığı pozub. Quraqlıq və sel hadisələri kimi ekstremal hava hadisələrinin daha tez-tez baş verməsi təsirləri daha da ağırlaşdırıb.

Azərbaycanın iqtisadiyyatı uzun müddətdir ki, əsasən neft və qaz ixracından asılıdır. Bu, qlobal iqlim dəyişikliyi və ekoloji problemlər fonunda ölkənin iqtisadi dayanıqlığını təhdid edir. Neft qiymətlərinin dəyişkənliyi və bərpa olunan enerji mənbələrinə qlobal keçid Azərbaycanın iqtisadiyyatını yenidən nəzərdən keçirmək ehtiyacını ortaya qoyur. Bununla yanaşı, kənd təsərrüfatı da iqlim dəyişikliyindən ciddi təsirlənir. Xüsusilə, pambıq istehsalında məhsuldarlığın azalması ölkə iqtisadiyyatına mənfi təsir edib. Buna cavab olaraq, iqlimə uyğun kənd təsərrüfatı metodları və texnologiyalarının tətbiqi üçün təşəbbüslər həyata keçirilməyə başlanıb.

Bakıda keçirilən COP29 konfransı Azərbaycana iqlim müzakirələrinin qlobal səviyyədə lideri olmaq üçün unikal imkan verdi. Tədbirdə inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyinin təsirləri ilə mübarizədə dəstək məqsədilə 2035-ci ilə qədər illik 300 milyard dollarlıq ictimai iqlim maliyyəsi üçün tarixi bir razılaşma əldə edildi. Bu razılaşma, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Bununla yanaşı, konfrans çərçivəsində Azərbaycan öz yaşıl enerji və iqlimə davamlı inkişaf planlarını təqdim etdi, lakin bu planlar beynəlxalq ekspertlər tərəfindən kifayət qədər iddialı hesab edilmədi.

Azərbaycanın COP29 zamanı qlobal diqqəti çəkməsinə baxmayaraq, ölkənin daxili iqlim siyasətləri tənqidlərə səbəb oldu. Beynəlxalq iqlim təşkilatları Azərbaycanın səylərini "kritik dərəcədə qeyri-kafi" olaraq qiymətləndirdi. Xüsusilə, sıfır karbon emissiyası üçün konkret bir planın olmaması və neft-qaz hasilatının genişləndirilməsi bu tənqidlərin əsasını təşkil etdi. Bundan əlavə, ekoloji fəallara və jurnalistlərə qarşı təzyiqlər insan haqları ilə bağlı narahatlıqların artmasına səbəb oldu. Bu, Azərbaycanın iqlim dəyişikliyi ilə bağlı təşəbbüslərinin səmimiyyətinə dair suallar doğurdu.

Azərbaycanın zəngin çay mədəniyyəti COP29 zamanı xüsusi vurğulandı. Çay yalnız bir içki deyil, həm də ölkənin milli kimliyinin ayrılmaz bir hissəsidir. Lakin iqlim dəyişikliyi bu sahəyə də mənfi təsir göstərir. Çay bitkiləri yüksək temperaturlara və quraqlığa qarşı həssasdır. Buna görə də, ölkədə iqlim dəyişikliyinə davamlı çay sortlarının inkişaf etdirilməsi üzrə tədqiqatlar aparılır. Bu səylər Azərbaycanın mədəni irsini qorumaq üçün vacibdir.

İqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaq məqsədilə Azərbaycan yaşıl enerji sahəsində böyük investisiyalar etməyi planlaşdırır. 2024-cü ildə ölkə 2 milyard dollardan çox vəsaiti külək və günəş enerjisi layihələrinə yönəltmək planlarını elan etdi. Xəzər dənizi ətrafında külək enerjisi fermalarının tikintisi və bu enerjinin Avropaya ixracı üçün Qara dənizin altından elektrik kabeli çəkilməsi planlaşdırılır. Bu təşəbbüslər Azərbaycanın bərpa olunan enerji sahəsində lider olmaq potensialını nümayiş etdirir.

2024-cü il Azərbaycanın iqlim siyasətində dönüş nöqtəsi oldu. Ölkə iqlim dəyişikliyinə qarşı müəyyən addımlar atsa da, qarşıda çoxlu çətinliklər qalır. Azərbaycanın iqtisadi və ekoloji gələcəyi üçün əsas problem neft-qaz asılılığından davamlı inkişaf modelinə keçiddir. COP29-un ölkədə keçməsi Azərbaycanın bu yolda ciddi irəliləyiş əldə etmək üçün mühüm imkanlarından biri oldu.